Produkcja wydmuchiwanych szklanych pereł i wykonywanych z nich ozdób świątecznych ma w miejscowości Poniklá wieloletnią tradycję. To ostatnie miejsce, w którym dochowało się rzemiosło produkcji szklanych pereł, przekazywane do dzisiaj w rodzinach z pokolenia na pokolenie. Pierwsza firma produkująca szklane perły powstała w Poniklej już w 1902 r.
Rodzinna firma
Jesteśmy niewielką firmą rodzinną, która stara się nie tylko zachować, ale także rozwijać stare rzemiosło produkcji szklanych pereł. Jesteśmy manufakturą i korzystamy z unikalnego w chwili obecnej sposobu organizacji pracy. Ważna jest dla nas doskonała obróbka rzemieślnicza naszych produktów, oparta na pracy ręcznej. Staramy się przekazywać innym nasze umiejętności za pośrednictwem wystaw, warsztatów czy też współpracy ze szkołami. To dla nas zaszczyt, że praca naszej firmy i wszystkich producentów szklanych pereł z Poniklej nagrodzona została w 2020 r. wpisem na Listę reprezentatywną niematerialnego dziedzictwa kulturowego UNESCO jako unikalna w skali światowej umiejętność techniczna.
-
Z ziemi jabloneckiej przybywa do miejscowości Poniklá pierwszy rzemieślnik produkujący szklane perły, Jan Hajna. Najpierw wykonywał wydmuchiwane perły z czarnego szkła, które wykorzystywano w sztucznej biżuterii. Kiedy sąsiedzi zauważyli, że nowe rzemiosło przynosi mu zyski, szybko zastąpili warsztaty tkackie w góralskich domach stołami do wydmuchiwania szkła i nauczyli się od niego produkcji szklanych pereł.
-
W miejscowości Poniklá osiedlił się Stanislav Horna i wraz z rodziną założył tutaj pierwszą firmę produkującą szklane perły. Stopniowo poszerzył asortyment także o świąteczne ozdoby choinkowe ze szklanych pereł, które po pierwszej wojnie światowej szybko zaczęły zyskiwać na popularności. W 1930 r. przekazał firmę w ręce syna, Ottona, który poszerzył produkcję wydmuchiwanych szklanych pereł o metalową sztuczną biżuterię.
W tym okresie wydmuchiwane szklane perły i ozdoby świąteczne eksportowano na cały świat. Ośrodkiem handlu sztuczną biżuterią był Jabłoniec nad Nysą i znajdujące się tam tzw. domy eksportowe. -
Po przewrocie komunistycznym firmę Horny znacjonalizowano, zaś mniejsze warsztaty w Poniklej włączono do nowo powstałego zakładu państwowego „Skleněná bižuterie”, później „Železnobrodské sklo”. Produkcja ozdób ze szklanych pereł w Poniklej trwa nadal, Otto Horna zajmuje w niegdyś własnej firmie stanowisko kierownika, a jego żona pracuje tam jako robotnica.
-
Produkcja w Poniklej wciąż trwa, teraz jednak już w ramach zakładu nr 3 należącego do przedsiębiorstwa „Skleněná bižuterie”/”Železnobrodské sklo”. W 1960 r. zakład w Poniklej zatrudniał około 250 pracowników, w tym ponad 200 miejscowych robotników. Szklane perły produkowano także w miejscowościach Janův Důl, Lučany nad Nisou i Dolní Maxov.
W tym okresie w Poniklej samodzielną działalność prowadzili jeszcze dwaj producenci ozdób ze szklanych pereł – Jindřich Holubec i Václav Šír. -
W 1989 r. produkcja ozdób ze szklanych pereł w Poniklej wchodziła w skład zakładu nr 3 koncernu „Železnobrodské sklo”. W pozostałych oddziałach zakładu nr 3 produkowano szklaną biżuterię, szklane oczy, lampy i dewocjonalia. Ponadto zakład miał dział produkcji metalurgicznej i własny ośrodek wypoczynkowy. W 1990 r. zakład nr 3 przekształcono w przedsiębiorstwo państwowe Astir, którego dyrektorem został późniejszy właściciel firmy Rautis, Bohuslav Kulhavý.
-
Z przedsiębiorstwa państwowego Astir wyodrębniono działy zdolne do samodzielnego funkcjonowania, z których powstały niezależne firmy. W grudniu 1995 r. do rejestru przedsiębiorców wpisano firmę Rautis, a.s., produkującą świąteczne ozdoby ze szklanych pereł w miejscowościach Poniklá i Lučany nad Nisou.
-
W latach dziewięćdziesiątych XX w. ozdoby ze szklanych pereł przeżywały złote „amerykańskie” czasy, które zakończył kryzys gospodarczy w USA po 2001 r. Nastąpił nagły i zdecydowany spadek zamówień i firmę uznano za niezdolną do działalności gospodarczej. Punktem przełomowym było objęcie kierownictwa firmy przez Marka Kulhavego i podjęcie odważnej, radykalnej decyzji, mającej jedyny cel, a mianowicie zachowanie produkcji w Poniklej, w miejscu, gdzie rozpoczęto ją przed ponad stu laty.
-
Ozdoby ze szklanych pereł przeżywają wielki comeback na czeskie choinki. Od 2004 r. nasz zakład produkcyjny odwiedziło ponad 156 tysięcy osób. Staliśmy się nieodłącznym elementem oferty turystycznej, współpracujemy ze szkołami, muzeami i galeriami. Dążymy do tego, by nasze ozdoby wciąż były na czasie, dlatego nowe kolekcje opracowujemy wspólnie z renomowanymi designerami. W 2020 roku nasze rzemiosło zostało wpisane na listę żywych tradycji UNESCO, co uważamy za hołd złożony wszystkim producentom szklanych pereł z Poniklej, ale także za ogromne zobowiązanie na przyszłość.
Rzemiosło produkcji szklanych pereł na liście żywych tradycji UNESCO
W 2020 r. metoda produkcji ozdób ze szklanych pereł została wpisana na Listę reprezentatywną niematerialnego dziedzictwa kulturowego ludzkości UNESCO. O wpisie na listę przesądziła nie tylko unikalność technologii produkcji szkła, ale przede wszystkim przestrzeganie dawnego, chałupniczego systemu organizacji pracy z centralnym warsztatem i chałupnikami. Istotne jest również to, że mamy do czynienia z rzemiosłem, które stale się rozwija i ma swoje miejsce w czasach współczesnych. Wszystkie metody pracy rzemieślniczej można zobaczyć w naszych warsztatach w Poniklej w ramach ich zwiedzania. Rzemiosło obejmuje wydmuchiwanie szklanych pereł, ich posrebrzanie, barwienie, malowanie i cięcie. Następnie odbywa się montaż ozdób choinkowych, którego można spróbować samemu w naszym warsztacie kreatywnym.
Jak z biegiem lat zmieniały się ozdoby ze szklanych pereł
Współczesne ozdoby ze szklanych pereł
Ozdoby na świątecznych jarmarkach i kiermaszach
Co roku można nas spotkać na różnych świątecznych jarmarkach i kiermaszach. Nasze stoiska znajdują się tradycyjnie np. w Pradze, Brnie, Czeskich Budziejowicach, Ołomuńcu, Táborze, Kuksie, Jilemnicy, Hradcu Králové czy Sychrovie.
Wydarzenia te organizujemy przy wsparciu kraju libereckiego w ramach programu dedykowanego producentom regionalnym.
Crystal Valley – świat producentów szkła
Poniklá jest wschodnią bramą, prowadzącą do wyjątkowego regionu słynącego z hutnictwa szkła, tak zwanej Kryształowej Doliny, która rozciąga się aż do Novego Boru. Nigdzie na świecie na tak niewielkim terenie nie występuje taka ilość technologii hutnictwa szkła.
Można tutaj zobaczyć huty szkła, warsztaty szlifierskie i jubilerskie, artystów wykonujących szklane rzeźby czy też warsztaty produkujące ozdoby choinkowe. Ponadto w Crystal Valley znajdują się prestiżowe muzea poświęcone hutnictwu szkła. Szczegółowe informacje na stronie www.crystalvalley.cz.
Produkcja szklanych pereł elementem dziedzictwa narodowego
Rzemiosło produkcji szklanych pereł trafiło ze względu na swój wyjątkowy charakter na prestiżowe listy niematerialnego dziedzictwa kulturalnego.
2015 r. – Tradycja produkcji ozdób choinkowych ze szklanych pereł wpisana została na Listę niematerialnych dóbr tradycyjnej kultury ludowej kraju libereckiego
2015 r. – Ludowa tradycja produkcji ozdób choinkowych ze szklanych pereł wpisana została na Listę niematerialnych dóbr tradycyjnej kultury ludowej Republiki Czeskiej
2020 r. – Ręczna produkcja ozdób choinkowych z wydmuchiwanych pereł szklanych wpisana została na Reprezentatywną listę niematerialnego dziedzictwa kulturalnego ludzkości UNESCO
Ruch turystyczny w Karkonoszach
Zwiedzanie warsztatu produkcji ozdób ze szklanych pereł stanowi nieodłączną część oferty turystycznej w Karkonoszach. Cieszymy się z możliwości długookresowej współpracy nie tylko z gminą Poniklá, ale także ze Związkiem Miast i Gmin Karkonosze. W razie zainteresowania zwiedzaniem innych miejsc w tym regionie, zapraszamy na stronę www.krkonose.eu.